Gần đây, chúng ta đã chứng kiến một sự dịch chuyển lớn trong bối cảnh xuất bản. Truy cập mở, đã có lúc chỉ là một niềm vui nho nhỏ đối với người dùng, giờ đây nó được đề cập trong các thảo luận khắp mọi nơi. Mỗi tuần chúng ta lại thấy một tuyên bố mới từ một hiệp hội lớn, nhà xuất bản, một liên minh thư viện, hoặc một cơ quan nào đó của chính phủ bàn về một mặt nào đó của chủ đề quan trọng này.

Số lượng tạp chí truy cập mở tăng nhanh chóng, và nhiều mô hình xuất bản mới đang phát triển để thử nghiệm nhiều cách mới nhằm tăng số lượng bạn đọc và lượng truy cập. Những người chủ chương truy cập mở để các tạp chí sẽ có ảnh hưởng ngày càng tăng vì chúng có số lượng bạn đọc cao hơn thông qua truy cập miễn phí. Những người khác lại tranh cãi rằng, đã có một thời gian dài, chất lượng biên tập được hỗ trợ tốt nhất thông qua các mô hình kinh doanh truyền thống. Vậy, các tạp chí truy cập mở liệu có ảnh hưởng lớn hơn những tạp chí không được phép truy cập miễn phí không? Câu hỏi này thật quan trọng tại ISI (Institute for Scientific Information, USA) bởi vì nhiệm vụ của chúng tôi là giúp các nhà nghiên cứu tìm thấy những tài liệu học thuật chất lượng cao nhất, bất kể mô hình xuất bản nó là gì. Hơn 40 năm nay, ISI đã sử dụng một quy trình lựa chọn tạp chí dựa trên quỳ trình xuất bản và thông tin trích dẫn, mục đích của quy trình này nhằm cung cấp khả năng truy cập tới những tạp chí học thuật quan trọng nhất và ảnh hưởng nhất. Một bài viết về chủ đề này có thể tìm thấy ở www.thomsonisi.com/selection.

Nghiên cứu hiện hành này là một phần của sự nghiên cứu liên tục trong cơ sở dữ liệu trích dẫn ISI về năng lực của các tạp chí truy cập mở (OA journals) bên cạnh nhiều ấn phẩm học thuật được sử dụng trong cộng đồng nghiên cứu. Sử dụng các tính toán và đo lường từ cơ sở dữ liệu phân tích trích dẫn của ISI, chúng tôi sẽ cố gắng quyết định liệu các tạp chí truy cập mở đó có năng lực khác gì với những tạp chí khác trong mỗi lĩnh vực liên quan không. Chúng tôi hoan nghênh mọi ý kiến đóng góp về nghiên cứu này và mong muốn một đối thoại liên tục về chủ đề này.

Cơ sở dữ liệu phân tích trích dẫn của ISI hiện nay (năm 2004) bao gồm gần 200 tạp chí truy cập mở. Số lượng này mặc dù nhỏ so với tổng số tạp chí trong cơ sở dữ liệu ISI, nhưng chúng thực sự quan trọng về mức độ phát triển của phong trào truy cập mở. Những tạp chí này trải rộng trên nhiều chủ đề về khoa học tự nhiên, khoa học xã hội, và khoa học nghệ thuật và nhân văn. Cho mục đích của nghiên cứu này, chúng tôi định nghĩa “Open Access” đơn giải là không tính phí bạn đọc hoặc cơ quan của họ đối với quyền truy cập, tải về, sao lưu, in ấn, phân phối hoặc tìm kiếm các bài báo. Tất cả các tạp chí này sẵn có điện tử, là những ấn phẩm học thuật được đánh giá ngang hàng (peer-reviewed). Chúng tôi không đưa vào những tạp chí mà chỉ sẵn có miễn phí một phần nội dung – ví dụ như, một kho lưu trữ tạp chí hồi cố sẵn có truy cập mở, song hầu hết những số xuất bản tạp chí gần nhất không sẵn có.

Chúng tôi nhận thấy số lượng tạp chí truy cập mở được đưa vào cơ sở dữ liệu trích dẫn ISI tăng nhanh chóng, một phần bởi vì một số tạp chí mới được đưa vào và một số tạp chí đã được chỉ mục trong cơ sở dữ liệu trích dẫn ISI từ lâu, nay có sự thay đổi mô hình truy cập. Mỗi một tạp chí truy cập mở được chỉ mục bởi ISI đều có cùng một quy trình chọn lựa tương tự như các tạp chí khác. Những tạp chí này đều có những tiêu chuẩn xuất bản cao, được đánh giá ngang hàng (peer-reviewed) so với nhiều tạp chí khác trong mỗi lĩnh vực liên quan, và được trích dẫn ở một cấp độ cho thấy chúng cạnh tranh tốt với các tạp chí tương tự trong lĩnh vực chuyên biệt. Sự khác biệt chính giữa những tạp chí truy cập mở này và các tạp chí khác được chỉ mục trong cơ sở dữ liệu trích dẫn ISI đó là chúng sẵn có miễn phí tới người dùng.

Những điều tốt nhất trong cuộc sống đó là miễn phí. Song làm thế nào chúng ta biết được “những thứ miễn phí đó” cũng là những “cái tốt nhất”? Xu hướng của truy cập mở tới tài nguyên học thuật ngày càng tăng mạnh mẽ hơn. Toàn bộ bản chất của xuất bản tạp chí đang trải qua một sự thay đổi cấp tiến và không thể dự báo được. Song, hệ thống MetaLib của Ex Libris có khả năng cung cấp một cơ sở tri thức chứa đựng thông tin về nguồn tài nguyên phân mảng và rời rạc này. Trong thế giới truy cập mở, thông tin là miễn phí, song cộng đồng nghiên cứu vẫn cần phải tìm thấy nó một cách phù hợp, và đó là một trong những thách thức mà giải pháp MetaLib sẽ giúp hóa giải cho thư viện.

Xin hãy tham khảo một số biểu đồ so sánh về tác động của tạp chí truy cập mở:

Hãy tham khảo thêm danh mục 200 tạp chí truy cập mở (Full list of Open Access Journals) với chỉ số ảnh hưởng khoa học (Impact factor) được chỉ mục trong cơ sở dữ liệu phân tích trích dẫn Thomson ISI.

Tổng hợp theo nghiên cứu trích dẫn 2004 của Thomson Corporation (ISI)